حسن صباح، چهره شگفت انگیز تاریخ

از یادداشت مولف:
در میان جنبش هایی که برای مبارزه با ظلم و ستم پادشاهان و حکام در ایران به وقوع پیوسته، فرقه اسماعیله به طور اعم و شعبه ایرانی آن یعنی نزاریه به رهبری حسن صباح، دارای ویژگی های بسیار جالب توجه است. از جهت مقایسه با جنبش های دیگر، تاثیری که این فرقه در جریانهای دینی، سیاسی و اجتماعی به جا گذاشته، از لحاظ قوت، گستره نفوذ، دوام و تطور و دگرگونی فوق العاده قابل توجه است. پیچیدگی عملکرد فدائیان اسماعیلی از یک سو و تناقض در گزارش تاریخ نگاران از سوی دیگر، شناخت واقعی سیمای فرقه اسماعیله را دشوار ساخته است و در نتیجه آن چهره حسن صباح در هاله ای شگفت انگیز از افسانه پوشانده شده.
با وجود این پژوهنده ای که شیفته افسانه سرایان نباشد، از میان انبوه گزارش های ضد و نقیض خواهد توانست خط طویل اما پر پیچ و خم واقعیت ها را دنبال کند و نتیجه ای را که می خواهد به دست آورد. حسن صباح و تشکیلاتی که او به تمرکز و سازماندهی آن همت گماشت، پرورده علل و اسباب سیاسی، اجتماعی و دینی زمان خود بودند. قدرت آنها، شیوه مبارزه آنها، آموزش و فراگیری آنها و بالاخره اوج و حضیض آنها همه و همه در لحظه ها و گره گاههای مشخص تاریخی شکل گرفت. به برکت انبوهی و تنوع مدارک و اسناد، این فرازهای تاریخی را می توان از افسانه و قصه سرایی جدا کرد...